قلب انسان
قلب ما چه شکلی است و چگونه کار می کند ؟
تشریح قلب
قلب اساساً یک پمپ عضلانی توخالی است که بدون توقف خون را به سراسر بدن پمپ می کند. اگر چه قلب چندان بزرگتر از مشت دست نیست ولی در طول مدت عمر در حدود 300 میلیون لیتر را پمپ می کند.
رگهای خونی بزرگی که به قلب متصل اند، خون را به ریه ها و بدن می برند و بازمی گردانند، رگهای خونی کوچکتری که روی سطح قلب قرار دارند، غذا و اکسیژن را به آن رسانده و محصولات دفعی از قبیل دی اکسیدکربن را از آن خارج می کنند.
- در داخل قلب، چهار بخش یا محفظه جداگانه وجود دارد، سمت راست قلب که از دهلیز راست و بطن راست تشکیل می شود، خون کم اکسیژن را دریافت می کند. درسمت چپ قلب، دهلیز چپ و بطن چپ خون تازه و پر اکسیژن را دریافت می کند.
- قلب بین دو ریه بر روی دیافراگم ( ورقه عضلانی گنبدی شکلی که سینه و شکم را از هم جدا می کند ) قرار دارد. در حدود دو سوم قلب در سمت بدن قرار دارد، ماهیچه قدرتمند قلب به طور مداوم منقبض می شود و خون را از قلب به دیگر قسمت های بدن می راند. این نوع خاص ماهیچه هیچگاه خسته نمی شود و فقط در قلب وجود دارد.
تپش قلب و سرعت آن
- قلب در تمام مدت عمر با سرعت بیش از یک بار در ثانیه می تپد. خون از رگهای خونی که سیاهرگ نامیده می شوند به درون قلب می ریزد. ماهیچه قلبی خون را به سختی فشرده و خون تحت فشار به درون رگهای دیگری که به سرخرگ موسومند رانده می شود. همانگونه که ذکر گردید قلب از نوع خاصی ماهیچه ساخته شده است که هیچگاه خسته نمی شود. این ماهیچه 60 تا 80 بار در دقیقه فشرده و رها می شود. وقتی که ورزش می کنیم. این رقم می تواند تا 100 بار در دقیقه افزایش یابد.
ارتباط قلب و رگهای خونی
خون وقتی که از قلب خارج می شود به همه جا نمی ریزد. بلکه به آرامی وارد لوله هایی بنام رگهای خونی می شود. نخست خون به داخل لوله هایی بنام سرخرگها جریان می یابد. سرخرگهایی که قلب را ترک می کنند، لوله های ضخیمی هستند. بزرگترین آنها (( آئورت)) نام دارد که قطر آن 5/2 سانتیمتر ( یا یک اینچ) است، سرخرگها بلافاصله به لوله های کوچکتر زیادی تقسیم و شاخه شاخه می شوند.
این رگهای خونی، خون را به همه قسمتهای بدن حمل می کنند. هر چه از قلب دورتر می شوند، رگهای خونی بیشتری و با اندازه های کوچکتری وجود دارد. باریکترین رگهای خونی مویرگها نام دارند که آنقدر کوچک هستند که برای دیدن آنها نیاز به میکروسکوپ هست. مویرگها به یکدیگر ملحق می شوند و رگهای بزرگتری را بوجود می آورند. این رگها خون را به سمت قلب بر می گردانند. این رگها سیاهرگ نامیده می شوند، هر چه به سمت قلب نزدیکتر می شوند. تعدادشان کمتر و اندازه شان بزرگتر می شود.
بزرگترین سیاهرگها، خون را به داخل قلب تخلیه می کنند. در واقع رگها خون بدن را دریک چرخه حمل می کنند. سرخرگها خون را از قلب دور می کنند، مویرگها به قسمتهای مختلف بدن خون رسانی می کنند، سیاهرگها خون را به قلب برمی گردانند، قلب و رگهای خونی را سیستم گردش خون می نامند. که موجب گردش خون در تمام بدن می شوند در واقع قلب بهترین پمپی است که در این امر دخالت دارد.
انواع دریچه های قلبی
دریچه های داخل قلب از جریان اشتباه خون در بدن جلوگیری می کنند. این دریچه ها از قطعات بافتی زبانه مانندی ساخته شده اند. اگر خون در جهت عکس جریان یابد، جریان معکوس با این قطعه ها برخورد می کند و آنها را وادار می سازد که بسته شده و مجرا را ببندند. دریچه های دو لتی و سه لتی از جریان معکوس خون و بازگشت خون به داخل قلب جلوگیری می کنند.
دریچه نیم هلالی
قلب دو دریچه نیم هلالی دارد. این دریچه ها در خروجی قلب واقع شده اند تا از بازگشت خون به درون قلب پس از پمپ شدن آن به خارج جلوگیری کنند. یکی از این دریچه ها از بازگشت خون از سرخرگ ریوی ( رگ بزرگی که خون را به ریه ها می برد) جلوگیری می کند.
دریچه دیگر از بازگشت خون در آئورت ( سرخرگ اصلی بدن، که برای ارسال به بدن است) جلوگیری می کند.
عملکرد دریچه نیم هلالی
محفظه تحتانی قلب منقبض می شود وخون را از طریق دریچه نیم هلالی واقع در خروجی قلب بیرون می راند، فشار بالای خون سه قطعه انعطاف پذیر واقع در دریچه را باز می کند و این امکان را فراهم می سازد که خون از قلب خارج شود و وقتی که قلب بین دو تپش استراحت می کند، خون شروع به بازگشت به درون قلب می کند، این جریان معکوس سه محفظه را پر می کند و موجب بسته شدن آنها می شود.
دریچه دهلیزی – بطن
دو دریچه در قلب وجود دارد که بازگشت خون از محفظه های پایین قلب به درون محفظه های فوقانی جلوگیری می کند. دریچه دو لتی در سمت چپ قلب قرار دارد. در سمت راست دریچه های سه لتی قرار دارند.
عملکرد دریچه دو لتی
وقتی که خون از محفظه فوقانی قلب به محفظه تحتانی آن جریان می یابد از دریچه قیفی شکلی دو لتی عبور می کند. جریان خون در جهت درست هنگام استراحت قلب بین دو تپش به آسانی از این دریچه عبور می کند، وقتی که محفظه تحتانی منقبض می شود، خون شروع به جریان در جهت عکس می کند و با برخورد با قطعه های بافتی دریچه موجب بسته شدن آن می شود، طنا بهای متصل به این قطعات مانع از برگشتن کامل آنها می شوند.
نقش هر یک از حفرات قلب در سیکل قلبی
- دهلیز چپ :
خون حاوی اکسیژن زیاد و دی اکسید کربن کم از ریه ها و از طریق وریدهای ریوی
( سیاهرگهای ریوی) به داخل دهلیز چپ و از میان دریچه دو لتی یا میترال به داخل بطن چپ هدایت می شود.
- بطن چپ :
با انقباض بطن چپ خون از طریق دریچه آئورت و شریان آئورت به تمام
بافت های بدن می رسد.
- دهلیز راست :
خونی که از بافت های بدن که حاوی اکسیژن کم و دی اکسید کربن زیاد می باشد از طریق وریدهای اجوف تحتانی و فوقانی به دهلیز راست وارد می شود و از میان دریچه سه لتی یا تریکوسپید به بطن هدایت می شود.
- بطن راست :
با انقباض بطن راست خون از طریق دریچه ریوی و شریان ریوی به داخل ریه ها انتقال یافته تا در آنجا تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن صورت گیرد.
صداهای قلب
اگر با گوشی پزشکی که به آن استتوسکوپ می گویند به قلب خودمان گوش دهیم متوجه می شویم که با هر ضربان دو صدا شنیده می شود.
اولین صدا که شبیه « پوم» است مربوط به آغاز انقباض عضله قلب یا سیستول می باشد که به علت بسته شدن دریچه های دو لتی و سه لتی است.
دومین صدا مربوط به بسته شدن دیچه های آئورت و شریان ریوی است و شبیه « تاک» می باشد و در ابتدای دیاستول یا مرحله استراحت قلب شنیده می شود.
اگر دریچه های قلب آسیب دیده باشند صداهای دیگری که اصطلاحاً سوفل گفته می شود، شنیده می شود. البته وجود این سوفل ها همیشه دلیل بر بیماری نیست.
چگونه قلب به طور منظم منقبض می شود؟
انقباض منظم قلب به دلیل وجود بافت ویژه ای است که سیستم هدایتی قلب نامیده می شود و شامل: بخش های زیر می باشد:
1 – گره سینوسی - دهلیزی یا گره پیشاهنگ
2 – گره دهلیزی – بطنی
3 – بافت پورکنژ
در هر دقیقه به طور متوسط گره سینوسی – دهلیزی که در دهلیز راست قرار دارد 72 موج تحریکی را به عضلات دهلیزها و از طریق گره دهلیزی- بطنی و سیستم پورکنژ به عضلات بطن می فرستد که این امواج موجب انقباض منظم و ریتمیک قلب می شود.